پروتز چشم یا چشم مصنوعی چیست؟ همه چیز در مورد چشم مصنوعی

اگر به چشمان فردی، در پی بروز بیماری یا بر اثر تصادف آسیب دائمی وارد شود، پزشکان مجبور به تخلیه‌ی چشم آسیب دیده خواهند بود. خارج کردن چشم، باعث می‌ شود زیبایی چهره از بین برود؛ به همین دلیل برای پر کردن جای خالیِ آن، از پروتز یا همان چشم مصنوعی استفاده می ‌شود. ابتدا ایمپلنت در کاسه‌ی چشم تخلیه شده قرار می ‌گیرد و سپس متخصصان، چشم مصنوعی را متناسب با چشم دیگر بیمار، طراحی می‌ کنند. در ساخت چشم مصنوعی، معمولا از نوعی پلاستیک شفاف، محکم و با دوام بالا ساخته می شود.در نهایت چشم مصنوعی درون ایمپلنت کار گذاشته خواهد شد.

چشم مصنوعی را می توان حرکت داد و به طور موقت از جایش خارج کرد. چشم مصنوعی با قابلیت دیدن تا کنون اختراع نشده و چشم های مصنوعیِ موجود، تنها به منظور جبران زیبایی از دست رفته‌ی فرد ساخته می شوند.

چشم مصنوعی یا پروتز چشم (Ocular prosthesis)بعضا به عنوان چشم شیشه ای نیز شناخته می شود. چشم مصنوعی تنها ظاهری شبیه به چشم واقعی دارد و به منظور پر کردن گودیِ چشم تخلیه شده به کار می رود. متخصصان معمولا چشم مصنوعی را به قدری طبیعی می سازند که در نگاه اول قابل تمایز از چشم واقعی نیست (منبع).

شاید فکر کنید که قدمت طراحی و ساخت چشم مصنوعی یا همان چشم شیشه ای، به دهه های اخیر باز می گردد. اما جالب است بدانید که در کاوش های شهر سوخته در سیستان و بلوچستان (شهری با 5 هزار سال قدمت) نمونه ای از چشم مصنوعی یافت شده است. باستان شناسان، جسدی در این شهر پیدا کرده اند که یک چشم او تخلیه شده و کاسه ی چشم با یک گوی شیشه ای پر شده است.

قسمت های چشم مصنوعی

چشم های مصنوعی از دو قسمت تشکیل شده اند:

• پوسته‌ی بیرونی که بیضی شکل است و ناحیه‌ی سفید چشم را شامل می شود.
• قسمت مرکزی که رنگی است و مانند عنبیه و مردمک واقعی گرد می باشد.

عنبیه را می توان با رنگ های مختلف طراحی و تولید کرد. همچنین رگ های خونی ناحیه‌ی سفید چشم، به دقت توسط دست نقاشی می شوند که تا حد امکان شبیه به چشم سالم به نظر برسند. توصیه‌ی پزشکان این است که در صورت تخلیه‌ی چشم، حتما از چشم مصنوعی استفاده شود؛ چرا که علاوه بر حفظ زیبایی چهره، موجب می شود پلک ها نیز، عملکردی طبیعی داشته باشند.

چشم مصنوعی قابل حرکت

در بخش های قبل اشاره کردیم که چشم های مصنوعی، امروزه قابلیت حرکت محدود دارند که آنها را بیشتر به چشم طبیعی شبیه کرده است. البته چشم مصنوعی ثابت نیز در دسترس می باشد، اما خب طبیعتا اغلب افراد، مایل به دریافت چشم مصنوعی با قابلیت حرکت هستند.

عوارض چشم مصنوعی یا پروتز چشم

به طور معمول عمل تخلیه‌ی چشم و کار گذاشتن پروتز، جزو عمل های بی خطر محسوب می شود و عوارض خاصی در پی نخواهد داشت. اما گاهی پیش می آید که بیمار بعد از عمل دچار عفونت، خون ریزی، درد یا ورم بشود. علاوه بر آن، در صورتی که بافت ها به طور ناقص ترمیم شوند، منجر به بروز اسکار یا جوشگاه خواهند شد.

انواع و مراحل تخلیه چشم

معمولا عضلات متصل به قسمت خارجی چشم، در عمل تخلیه برداشته نمی شوند. مگر در مواردی که بیمار از تومور بدخیم خارج چشمی رنج می برد و پزشکان چاره ای جز تخلیه‌ کامل کاسه‌ی چشم ندارند. چشم آسیب دیده را به سه روش می توان تخلیه کرد:

1. تخلیه‌ی کره و محتویان داخلی چشم:

در این روش، جراحان ابتدا برشی در جلوی چشم ایجاد می کنند؛ سپس استفاده از عمل ساکشن یا همان مکش، قسمت غضروفی چشم یعنی عنبیه و قرنیه را خارج می کنند. تخلیه‌ی چشم به این روش، باعث می شود قسمت بیرونی یا همان صلبیه و عضلات متصل به آن، از بین نروند. همچنین استفاده از این روش موجب حفظ بیشتر زیبایی چهره خواهد شد و پس از عمل کاشت چشم مصنوعی، تحرک این چشم، بیشتر خواهد بود.

2. تخلیه‌ی چشم، عضلات داخلی و دیگر بافت های متصل به آن:

این که تخلیه‌ی چشم با کدام روش انجام شود، بستگی به صلاحدید پزشک و میزان آسیب وارده دارد. در این روش کره‌ی چشم، غضروف ها و ارگان های داخلی به طور کامل تخلیه می شوند. تنها قسمت صلبیه و گاهی اوقات قرنیه دست نخورده باقی می مانند. برای انجام این عمل، معمولا و در صورت تمایل بیمار، نیازی به بی هوشی کامل بیمار نیست و با بی حسی موضعی و استفاده از داروهای مسکن، جراحی انجام می شود. دوره‌ی نقاهت بیمار در این روش چند ماه طول خواهد کشید؛ در این مدت نیاز است تا محل جراحی پوشانده و آنتی بیوتیک از طریق قطره‌ی چشمی به بیمار رسانده شود.

3. تخلیه‌ی کامل چشم و بافت های خارجی متصل به صلبیه:

معمولا وقتی از این روش استفاده می شود که آسیب وارده به چشم بسیار شدید است. در این روش محتویات کاسه و عضلات خارجی متصل به قسمت صلبیه‌ی چشم به طور کامل تخلیه خواهد شد. حتی ممکن است گاهی آسیب وارده به حدی زیاد باشد (مثلا بیمار درگیر سرطان پوست یا دچار عفونت شدید باشد) که پزشکان مجبور شوند پلک را هم بردارند. در این حالت، پس از طی دوره‌ی نقاهت، علاوه بر چشم مصنوعی، قسمت های خارجی و پلک نیز به طور مصنوعی ساخته و جایگذاری می شوند.

مراحل جراحی و گذاشتن پروتز چشم

همانطور که گفته شد، پس از طی دوره‌ی نقاهت و بهبودی بیمار، ایمپلنتی دائمی از طریق عمل جراحی داخل کاسه‌ی چشم کار گذاشته می شود. سپس چشم مصنوعی که متناسب با چشم سالم بیمار ساخته شده نیز، به صورت جداگانه داخل ایمپلنت کاشته خواهد شد. چشم های مصنوعی حرکات محدودی دارند اما این حرکات به اندازه‌ی حرکات چشم واقعی نیستند.

در صورت بروز تغییر در حدقه‌ی چشم در هفته ها و ماه های بعد از عمل، بیمار باید به پزشک مراجعه کند تا نحوه‌ی قرار گیری چشم مصنوعی متناسب با تغییرات جدید، تنظیم و اصلاح شود. تخلیه‌ی چشم برای هر انسانی موجب وارد آمدن صدمات روحی و ذهنی خواهد شد؛ در نتیجه پس از انجام عمل، لازم است بیمار از سوی خانواده و پزشکان، یا از طریق حضور در جمع بیمارانی مانند خود، به لحاظ عاطفی نیز حمایت شود.

نگهداری پروتز چشم

پروتز چشم را همیشه در شرایط مرطوب نگه دارید، چرا که در صورت خشک شدن لایه های آن از یکدیگر جدا خواهند شد. هنگامی که پروتز داخل کاسه‌ی چشم قرار دارد، به سبب تولید طبیعیِ اشک، رطوبت کافی را دریافت می کند؛ در صورت لزوم به خارج نمودن پروتز (مثلا پیش از خوابیدن) توصیه می شود آن را داخل آب جوشیده شده‌ی سرد یا آب نمک قرار دهید. ابته این آب هم باید پس از چند بار استفاده، با آب تمیز جایگزین شود.

سعی کنید دست های خود را پیش از تماس با پروتز، شسته باشید. هنگامی که پروتز داخل کاسه‌ی چشم قرار دارد، به منظور تمیز کردن پلک، آب یا دستمال را به طرف پایین و به سمت بینی بکشید، تمیز کردن پلک در جهات دیگر، منجر به در آمدن پروتز خواهد شد.

از الکل یا مایع ضد عفونی کننده برای تمیز کردن پروتز استفاده نکنید. استفاده از موادی شیمیایی ممکن است منجر به آسیب پروتز یا حتی آسیب به کاسه‌ی چشم شود. تنها توصیه می شود که بخش اکریلیک را یک بار در ماه، با استفاده از آب و صابون تمیز و سپس به طور کامل خشک نمایید.

اگر پزشک دستورالعمل خاصی تجویز نکرده، سعی کنید هنگام خوابیدن هم چشم مصنوعی را خارج نکنید. علاوه بر آن، برای قرار دادن صحیح پروتز چشم، از پلانچر مخصوص به این کار استفاده کنید. در مجموع سعی کنید پروتز را زیاد از جای خود خارج نکنید. استفاده از قطره‌ی چشمی برای مرطوب و روان کردن پروتز، توصیه می شود.

برای بررسی و پولیش زدن، باید پروتز را سالی یکبار نزد یک آکولاریست ببرید. همچنین پروتز خود را باید هر پنج سال یکبار تعویض نمایید.